کوهستان
شمال تهران، جنوبی ترین رشته کوه در البرز مرکزی است، سمت جنوب آن از شرق
به غرب، از دره ی دارآباد تا دره ی فرحزاد امتداد دارد. در این بین درههای
متعدد دیگری نیز هست که اکثر آنها شمالی-جنوبی هستند. بلندترین نقطه این
رشته کوه، قله توچال با ارتفاع 3961 متر است.
با
عبور از پلی کوچک و کمی ارتفاع گرفتن، به کافهای کوهستانی خواهید رسید. در
ادامه، مسیر مشخصی در بالادست شرقی رودخانه به سمت شمال امتداد مییابد.
سپس، مسیر به ابتدای دره کوچکی در سمت شرق میرسد. اینجا یک دو راهی وجود
دارد. یک راه مسیری است که به تدریج در شیبی تند (یال شن سیاه) رو به شمال
شرقی امتداد یافته است و پس از حدود دو ساعت بر لبه یال جنوبی قله و از
آنجا رو به شمال و روی یال با شیب ملایم به قله دارآباد با ارتفاع 3193 متر
منتهی می شود؛ و دیگری راهی است که در امتداد دره اصلی به گردشگاه های
حاشیه رود و آبشارهای بالادست ختم می شود.
رشته کوه دنا، بلندترین کوه و بزرگترین چین خوردگی رشته کوه بزرگ زاگرس محسوب شده و دارای خطالراسی به طول تقریبا 90 کیلومتر است و بین سه استان کهگیلویه و بویراحمد، اصفهان و فارس واقع شده است.
این رشته کوه زیبا دارای 49 قله بالای 4000 متر میباشد. دنا با بزرگترین مجموعه قله های 4000 متر در ایران همچون گوهری بی همتا در میان رشته کوههای ایران می درخشد. در مورد دنا یه اشتباه عامیانه وجود داره، دنا یه قله نیست بلکه یه رشته کوه است.
دنا از شمال غربی تا جنوب شرقی کشیده شده است که به سه رشته اصلی و یک رشته فرعی عمودی توسط سه گردنه، بیژن، مورگل غربی و پوتک تقسیم میگردد.
رشته مرکزی دنا:
از گردنه بیژن به ارتفاع 3200 متر تا گردنه مورگل غربی به ارتفاع 4100 متر ادامه دارد و دارای 18 قله بالای4000 متر است، بلندترین قله رشته دنا و همچنین رشته بزرگ زاگرس قله قاش مستان یا بیژن 3 است. قلل دیگر این رشته از گردنه بیژن به ترتیب عبارتند از: بَرد آتش، سی چان 1 ، 2 و 3 ، حوض دال، کرَ سُمی شرقی، کَر سُمی غربی، تنگه راه (حرا)، بیژن 1 (ماش)، کپیری، بیژن 2 (برج آسمانی)، قِزِل قُله، هِرم، کیخسرو، بن رو، بیژن 3 (قاش مستان) ، قبله، مورگل، مورگل غربی (پازنک) ، مورگل شمالی
در جناح مرکزی دنا ، قله مورگل نیز از محور روستای کرمی در کنار جاده یاسوج ، میمند میتوان در مسیر رودخانه کره تا نومون اول رسید و از مسیر تنگ زولدون از دیواره زیر قله صعود کرد و ابتداء به قله کل گردل رسید و سپس به سمت شرق و از روی خط الرأس اصلی حرکت نمود و به قله مورگل (دومین قله دنا) به ارتفاع 4425 متر رسید. از دیگر قله‌هایی که در جبهة مرکزی قرار دارند و از جنوب و از مبدأ سی‌سخت میتوان به آنها صعود کرد سی‌چانی و برد آتش هستند که از دو مسیر گردنه بیژن و دره‌سی چانی قابل دسترسی اند که در مدت یک روز می توان به آنها صعود کرد.
رشته شمال غربی دنا:
این رشته را اصطلاحاً جناح غربی گفته میشود، از گردنه مورگل غربی و قل های کاسه خفر شروع و به قله کل قَدویس ختم میگردد که دارای 21 قله بالاتر از 4000 متر است.
قله های آن به ترتیب از گردنه پوتک عبارتند از:
قلل کاسه خفر شامل: کل گردل، تل گردل و لوکوره
قلل کاسه پوتک شامل: پوتک، ایستگاه، قلات بزی و آب سپاه و فردای قیامت
قلل کاسه خرسان شامل: خرسان شرقی، خرسان غربی، کل فرهاد، کل چال ولی
قلل سه قپه شمالی شامل: کل شیدا، کل بلبل و کل قدویس
کل پازنی، کل شور و چات سوز
این منطقله بکر ترین و دور از دسترس ترین قلل دنا را در خود جای داده است. و تنها چند مسیر محدود برای رسیدن به ارتفاعات این بخش وجود دارد که بیشتر آنها نیز در زمستان غیر قابل استفاده هستند.در مورد صعود زمستانی برخی از قلل بخش غربی اطلاع دقیقی در دست نیست. اما به احتمال بسیار قوی برخی از قلل این بخش از جمله "قلات بزی" "خرسان شرقی " "خرسان غربی" و"چال وهلی" در زمستان صعود نشده اند.
رشته فرعی شمال دنا:
این رشته کمتر شناخته شده و کمتر مورد صعود قرار گرفته است، دارای 4 قله بالای 4000 متر است که به نام اهرام لوُکوره نیز خوانده شده اند. قله های این مسیر به ترتیب از روستای خفر عبارتند از: حوض دال شمالی، آب اسپید، کل اُواَرزنی و کَل اَسد به گردنه پوتک ختم میگردد.
رشته جنوب شرقی:
این رشته را اصطلاحاً جناح شرقی گفته میشود، از گردنه بیژن و قله برف کرمو (4111 متر) آغاز شده و تا قله پازن پیر به ارتفاع 4280 متر ادامه دارد و دارای 9 قله بالای 4000 متر به نامهای: برف کِرمو، نمک، کل خرمن، نول شمالی، نول جنوبی، قاش سرخ، تاپو، رمُبسه و پازن پیر است.
برای صعود به پازن پیر که بلندترین قله جناح شرقی دناست میتوان از مسیر تنگ کبوتری در جادة یاسوج ـ‌دهستان کاکان نیز گذشت و از مجرای تنگ خرسی از جناح شرقی قله صعود کرد و به قله رسید. البته مسیر اصلی و عمومی صعود به این قله از مبدأ چشمه آب نهر واقع در جاده یاسوج به کاکان می باشد.که ابتدا از کوههای چال کلاغ و سپس از گردنه خطیر سوخته می گذریم و سپس به منطقه گاودانه در پایه اصلی صعود به کوه دنا می رسیم.
بیژن 3 یا قاش مستان، بلندترین قله دنا به ارتفاع 4450 متر
بهترین و نزدیکترین راه صعود این بلندترین قله، که پس از حوض دال بیشترین آمار نفرات صعودکننده را داراست، روستای خفر از جبهه شمالی میباشد.
وجه تسمیه نام بیژن 3 ، افسانه معروف شاهنامه فردوسی است و معنی نام قاش مستان برگرفته از فرهنگ غنی عشایر ترک می باشد. بسیار جالب است که با توجه به وجود شکاف و قاش انتهای قله نامگذاری شده است (قاش یا قاچ به معنی شکاف و چاک است) و گویند که بز و کل های منطقه در فصل جفتگیری و مست شدن به این شکاف می آیند و به همین روی این قله قاش مستان نام گرفته است.
سابقه اولین صعو این قله به سال 1333 توسط پیشکسوت کوهنوردی ایران آقای جلیل کتیبه ای برمیگردد، که شرح آن در مجله کوه آمده است.
راهنمای صعود قله بیژن 3 یا قاش مستان:
از روستای خفر در جهت غربی با عبور از بین باغ های زیبای سیب به ابتدای راه تنگ هال غریبون (کوه دژ) میرسیم. در کنار و جهت خلاف کانال آب باغ ها در جهت غرب با 3 ساعت کوهپیمایی به جان پناه فلزی میرسیم. (با توجه به پیدا نبودن جان پناه در مسیر حتما باید با راهنما و اطلاعات کافی مسیر را پیمود.) البته از تنگ آبشار خفر نیز از بین باغ ها مسیری به جان پناه وجود دارد که راه آن از مسیر تنگ هال غریبون دورتر است ولی با صفا و پر آب تر است.
از جان پناه تا قله در جهت شمالی راه از تنگ قاش مستان میگذرد، از جبهه شمالی که صعود را آغاز کنیم تنگه ای با شیب تند و بسیار بزرگ، در پیش رو داریم که یال سمت راست به مورگل شمالی و یال سمت چپ تنگه به قله قبله و نهایتاً به قاش مستان ختم می شود. راه های فرعی دیگر در تنگه وجود ندارد و نهایتاً در جنوب غربی و بلندترین نقطه به گردنه مورگل ختم میگردد. از جانپناه تا گردنه مورگل حد متوسط (البته بستگی به مقدار و نوع برف در برفچال قاش مستان میباشد) 7 ساعت و از گردنه تا قله یک ساعت زمان نیاز دارد.
مسیر دیگر صعود قله قاش مستان در دنباله صعود رشته و قله بن رو می باشد، می توان از مسیر کوهپیمایی روی گردنه بن رو با صرف 30 دقیقه زمان به گردنه مورگل رسید و از آنجا به قله قاش مستان دست یافت.
راه دیگر که فنی میباشد و کمتر مورد استفاده قرار میگیرد، راه صعود جنوبی از روی گردنه بن رو درست زیر قله قاش مستان است ک هحدود 15 متر در انتهای صخره های مسیر احتیاج به حمایت با طناب دارد، و از روی گردنه طی 30 دقیقه به قله میرسیم.
غار و چشمه و رودخانه های رشته کوه دنا :
کوه دنا سه غار دنگزلو، نول، غار یخ و چشمه‌های زیادی دارد که از جمله‌ی آنها به چشمه‌ی میشی، شرنیک و اسپید به‌عنوان مهم‌ترین چشمه‌های آن میتوان اشاره کرد. از میان رودخانه‌هایی که از این قله سرچشمه می‌گیرند میتوان از ریگان، ماربر، میریان، کوه گل، سریس، تیزاب و دزکرد نام برد.
حیات وحش رشته کوه دنا:
حیات وحش این منطقه نیز در گذشته غنی بوده و تنوع وحوش در کلیه‌ی مناطق دنا کاملا مشهود بوده است.
خرس‌های قهوه أی بزرگ ، کبک دری ، عقاب ، کرکس ، هما ، پلنگ ، گرگ ، گربه وحشی به ویژه گونه سیاه گوش ، سمور ، راسو ، سنجاب ایرانی ، شاهین ، بحری ، کبک ، ، سنگ چشم ، کمرکوهی ، چکاوک ( انواع کیسه دهان ) ، بز و پازن از گونه‌های مختلف جانوران دنا هستند. کل ، قوچ و میش نیز در منطقه حفاظت شده دنا در حال ازدیاد نسل هستند.
از جمله‌ی درختان جنگلی این منطقه:
بلوط، ارزن، بادام وحشی، گلابی وحشی، بید و پوشش علفی و بوته‌یی شامل گون، علف پشمکی، جو وحشی، پیاز کوهی و ریحان کوهی.
خصوصیات جغرافیایی:
شهرستان دنا در 35 کیلومتری
شمال غربی یاسوج به مرکزیت شهر سی سخت به ارتفاع 2200 متر از سطح دریا قرار
دارد، این شهرستان 63 آبادی دارد که 51 آبادی در قسمت جنوبی و 12 آبادی در
قسمت شمالی آن واقع شده‌اند.
موقعیت جغرافیایی : دنا
در بخش شرقی استان کهکیلویه و بویراحمد در جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی آن
قرار دارد که از 30 درجه و 52 دقیقه تا 31 درجه و 15 دقیقه عرض شمالی و از
51 درجه و 9 ثانیه تا 51 درجه و 36 دقیقه طول شرقی امتداد یافته است.
طول خط رأس هوایی آن 80 کیلومتر است که قله با ارتفاع بیشتر از 4 چهار هزار متر از سطح دریا آن را شکل داده اند. اختلاف ارتفاع پایین‌ترین نقطه‌های کوه پایه تا قله‌ها گاه تا 3000 متر میرسد. جبهة جنوبی دنا ، دیواره أی و کوه پایه‌های آن پوشیده از جنگل‌های بلوط است ( سمت شرقی و شمال شرقی استان کهکیلویه و بویراحمد) و جبهة شمالی آن ، خشک و نیمه خشک است ( جنوب استان اصفهان و شمال غربی استان فارس) برای سهولت مطالعه ، در طرح پژوهش و شناسایی منطقه دنا ، که توسط محققان N.G.O . کانون پژوهش و شناسایی زاگرس ( کانون سبز فارس ) و به مدت پنج سال انجام شد کوه دنا براساس وضعیت توپوگرافی منطقه وسهولت مبادی صعود به قلل آن به 4 قسمت تقسیم شده که از جبهة شمال غربی شروع میگردد.
اطلاعات بیشتر: شهر سی سخت مرکز
شهرستان دنا از استان کهگیلویه و بویراحمد است که در فاصله 35 کیلومتری از
یاسوج مرکز این استان قرار دارد. برای رفتن به یاسوج می توان از استان
خوزستان از راه بهبهان و از استان فارس از راه شیراز و یا اقلید و از استان
چهار محال و بختیاری از راه لردگان و از استان اصفهان از راه سمیرم
استفاده کرد.
در چند سال گذشته به‌دلیل افزایش جمعیت، سلاح‌های
غیرمجاز، توسعه‌ی راهها و شکار و صید بی‌رویه، جمعیت وحش در این منطقه تا
حد زیادی کاهش یافته است.
کوههای بلند زیباترین، تماشایی‌ترین و باهیبت‌ترین تجلی دستگاه آفرینش به‌شمار می‌روند؛ کوه دنا و شهرستان دنا به‌دلیل ارزش‌های متعدد، کوهستانی بودن و وجود عشایر زیاد در دامنه‌های آن، اهمیت ویژه‌ای برای مردم استان و کشور دارد. «سی سخت» در دامنه های دنا در 36 کیلومتری مرکز استان مانند نگینی سبز بر دامنه‌ی این رشته کوه است که آب و هوای بسیار مطبوع و معتدل کوهستانی دارد و در میان کوههای سر به فلک کشیده، چشمه‌ها، آبشارها، باغ‌های انگور و گردو و سیب دارد.
منطقه حفاظت شده دنا یکی از غنی ترین منابع گیاهان داروئی و غیر داروئی کشور است و منطقه کهگیلویه و دامنه های زیبای دنا سرشار از جاذبه های طبیعی است. همچنین انگور، سیب، گردو و عسل از سوغاتی‌های اصلی این شهرستان به‌شمار می‌آیند.
شهر باستانی دینار:
شهر باستانی دینار از آثار به‌جا مانده از دوره‌ی ساسانی در این شهرستان است؛ این شهر باستانی منطقه‌ای بسیار وسیع در زیر دیواره‌ی جنوب غربی در بویراحمد سفلی است که اکنون به‌شکل مخروبه درآمده است و اهالی روستاهای اطراف آن از ساروج‌ها و سنگهای آن برای ساختمان استفاده میکنند. از نظر تنوع زیستی، این شهرستان در نوع خود در کشور و حتا در جهان بی‌نظیر است که از تعداد تیره‌های شناسایی‌شده در این شهرستان حدود 90 تیره از 150 تیره گیاهی کشور 360 تیره گیاهی جهان هستند؛ این در حالی است که کوه دنا به تنهایی حدود 60 درصد تیره‌های گیاهی کشور و 25 درصد تعداد گل تیره‌های گیاهی جهان را دارد.
مختصات جغرافیائی برخی نقاط دنا
(این نقاط با GPS اندازه گرفته شده که در ارتفاع سنجی در صدی خطا بر اثر تغئیرات دما و فشار هوا وجود دارد ولی از ارتفاع سنجهای بارومتریک قدیمی بسیار دقیقتر است)
| ردیف | نام قله | N | E | ارتفاع به متر |
| 1 | قاش مستان | 309 ، 57 ، 30 | 10 ، 26 ، 51 | 4440 |
| 2 | مورگل | 45 ، 57 ، 30 | 29 ، 25 ، 51 | 4437 |
| 3 | حوض دال | 32 ، 54 ، 30 | 48 ، 28 ، 51 | 4350 |
| 4 | برج آسمانی | 47 ،56 ، 30 | 11 ، 25 ، 51 | 4340 |
| 5 | قله قدویس | 149 ،03 ، 31 | 810 ، 20 ، 51 | 4330 |
| 6 | کرسمی شرقی | 25 ، 55 ، 30 | 0 ، 29 ، 51 | 4321 |
| 7 | تنگه راه | 22 ، 55 ، 30 | 41 ، 28 ،51 | 4313 |
| 8 | پازن پیر | 310 ، 47 ، 30 | 96 ، 38 ، 51 | 4288 |
| 9 | کل خرمن | 348 ، 50 ، 30 | 12 ، 35 ، 51 | 4238 |
| 10 | کپیری | 59 ، 55 ، 30 | 13 ، 27 ،51 | 4230 |
| 11 | گردنه مورگل | 127 ، 57 ، 30 | 513 ، 25 ، 51 | 4206 |
| 12 | رمبسه | 429 ، 47 ، 30 | 482 ، 38 ، 51 | 4166 |
| 13 | کرسمی غربی | 37 ، 56 ،30 | 39 ، 26 ، 51 | 4160 |
| 14 | برف کرمو | 878 ، 51 ، 30 | 24 ، 33 ، 51 | 4149 |
| 15 | نول شمالی | 359 ، 49 ، 30 | 784 ، 36 ، 51 | 4134 |
| 16 | نول جنوبی | 437 ، 48 ، 30 | 481 ، 36 ، 51 | 4091 |
| 17 | تاپو | 161 ، 48 ، 30 | 814 ، 37 ،51 | 4068 |
| 18 | نمک | 955 ، 50 ، 30 | 301 ، 34 ، 51 | 4059 |
| 19 | قاش سرخ | 437 ، 48 ، 30 | 844 ، 36 ، 51 | 4025 |
| 20 | آبشار توف شاه | 29 ، 57 ، 30 | 25 ، 25 ، 51 | 3944 |
| 21 | گردنه سی چانی | 26 ، 53 ، 30 | 46 ، 29 ، 51 | 3785 |
| 22 | چشمه توف شاه | 17 ، 57 ، 30 | 15 ، 25 ، 51 | 3438 |
| 23 | گردنه بیژن | 684 ، 52 ، 30 | 446 ، 31 ، 51 | 3208 |
| 24 | رگ شاه | 0 ، 57 ، 30 | 02 ، 25 ، 51 | 2817 |
| 25 | منطقه بن رو (باوی) | 14 ، 56 ، 30 | 15 ، 25 ،52 | 2816 |
| 26 | چشمه میشی | 336 ، 52 ، 30 | 327 ، 30 ، 51 | 2639 |
| 27 | روستای سیور | 111 ، 06 ، 31 | 124 ، 25 ، 51 | 2106 |
منبع : سایت گروه کوهنوردی ردپا - شیراز , کتاب "راه های صعود به قلل دنا"
